บางคำถามต้องการแค่ 'ความสนใจ'

บางทีเด็กน้อยตั้งคำถามเพื่อให้เราตอบ อาจเพียงเพื่อสนับสนุนตัวเอง

เด็กน้อย : "ครูรู้ไหมตัวไหนเก่งสุด ?" (เขากำตุ๊กตาฉลามแน่น)

คุณครู : "หนูว่า ตัวไหนเก่งสุด ?"

เด็กน้อย : "ฉลามอยู่แล้ว" (พร้อมกับจับตุ๊กตาฉลามขึ้นมาไล่งับสิ่งมีชีวิตตัวอื่น ๆ)

หรือบางทีก็อาจจะเจอเด็กน้อยบอกว่า "ไม่อยากบอก แต่ก็อยากบอก"

เด็กน้อย : "ครูรู้ไหมว่า หนูเอาอะไรมาวันนี้"

คุณครู : "หนูเอาอะไรมาคะ ?"

เด็กน้อย : "ไม่บอกคุณครูหรอก เป็นความลับ"

คุณครู : "ไม่เป็นไรค่ะ" (แอบยิ้มในใจ เด็กหนอเด็ก)

เด็กน้อย : "ครูอยากรู้ใช่ไหม หนูยอมบอกคุณครูก็ได้ หนูซื้อกระติกน้ำมาใหม่"

ประโยคคำถามที่เด็กน้อยมักจะถามเราในข้างต้น ส่วนใหญ่เขาจะทราบคำตอบ หรือมีคำตอบในใจของเขาอยู่แล้ว แต่เขาถามคำถามเรา เพราะเขาต้องการให้เรา 'สนใจ' เขานั่นเอง นอกจากนี้บ่อยครั้งที่เขาถามเราเพื่อต้องการรู้ว่า 'ไม่ใช่แค่เขาที่คิดแบบนี้คนเดียว' เพราะเด็กต้องการเป็นที่ยอมรับ ซึ่งเราควรตอบสนองต่อคำถามแบบนี้ได้อย่างไรนั้น เราสามารถแบ่งออกเป็น 3 สถานการณ์

สถานการณ์ที่ 1

"เด็กถามคำถามเพื่อต้องการให้เราสนใจหรือสนับสนุนความคิดเขา"

ในสถานการณ์ปกติ ไม่มีงานตรงหน้าเขา เด็กไม่ได้ต้องการหลีกเลี่ยง หรือชะลอเวลาจากการทำอะไร ผู้ใหญ่สามารถตอบสนองเขาได้ โดย การถามเขากลับไป เช่น...

เด็กน้อย : "พ่อรู้ไหมว่า รถมีกี่ล้อ ?"

พ่อ : "ลูกว่า รถมีกี่ล้อ ?"

เด็กน้อย : "แม่ว่า ชุดไหนสวย ?"

แม่ : "หนูว่า ชุดไหนสวย ?"

สาเหตุที่การตอบด้วยการถามเขากลับ ทำให้ลดการใส่ความคิดของเราลงไปให้เขา เพราะบ่อยครั้งเด็กต้องการถามเพื่อให้มีคนมายืนยันความมั่นใจของเขา ดังนั้นเขามีคำตอบในใจไว้เรียบร้อยแล้ว ถ้าเราตอบไม่ตรงคำตอบในใจเขา อาจจะทำให้เขาไขว้เขวได้ ที่สำคัญเพื่อให้เขามั่นใจในตนเองมากขึ้น การตอบคำถามด้วยประโยคคำถาม จึงทำให้เด็กได้ทบทวนความเชื่อมั่นในตนเอง

สถานการณ์ที่ 2

"เด็กถามคำถามเพื่อต้องการความสนใจ ในสถานการณ์ที่ไม่เหมาะสม"

โดยเฉพาะสถานที่สาธารณะที่ต้องการความเงียบสงบ เช่น โรงภาพยนตร์ ห้องสมุด โรงละครหรือในห้องเรียนขณะที่คุณครูพูดสอนอยู่ "เราไม่ได้ต้องการห้ามเขาถาม" แต่การถามคำถามของเขาในสถานการณ์นี้ไม่เหมาะสม เพราะเป็นการรบกวนผู้อื่น

เราสามารถพาเขาออกมาจากสถานที่นั้นก่อน เพื่อสอนเขาเรื่อง “มารยาททางสังคมพื้นฐาน” เป็นโอกาสที่ดีที่เขาจะได้เรียนรู้กติกาของสังคม และการควมคุมตัวเองด้วย จะยิ่งดีมากถ้าหากเราสอนเขาก่อนจะไปสถานที่ดังกล่าว เพื่อให้เขาทราบข้อปฏิบัติตั้งแต่ต้นว่า “สถานที่เหล่านี้ห้ามส่งเสียงรบกวนผู้อื่น” แต่เด็กน้อยยังเป็นเด็กวันยังค่ำ เขาอาจจะตื่นเต้นจนลืมตัวไปบ้าง เราก็มีหน้าที่สอนเขาต่อไป (โดยต้องไม่ไปรบกวนผู้อื่นด้วย)

เราจำเป็นต้องทำข้อตกลงเรื่องการใช้สถานที่ไว้เสียตั้งแต่ตอนแรกหรือถ้าเขาห้ามตัวเองไม่ได้ ให้พาเขาออกมา และสอนเขาข้างนอก โดยการสอนของเราต้องทำในสถานที่ที่ไม่รบกวนผู้อื่น

สถานการณ์ที่สาม

"เด็กถามคำถาม เพื่อต้องการหลีกเลี่ยงงานบางอย่างตรงหน้าเขา"

เช่น ขณะที่เขาต้องกินข้าว (ที่เขาไม่อยากกิน) หรือการทำการบ้าน (ที่เขาไม่อยากทำ) เขาอาจจะเริ่มหันมาถามคำถามเรา เพื่อให้เราเบี่ยงความสนใจจากให้เขากินข้าวหรือทำการบ้าน เป็นคำถามที่เขาถาม ซึ่งเด็กได้ชะลอเวลาจากการทำสิ่งที่เขาเลี่ยง ดังนั้นในเหตุการณ์นี้ เราจะย้ำกับเขาว่า “เขาต้องทำอะไร” แล้วทำเสร็จ เราค่อยมาคุยเล่นกัน

นอกจากนี้การถามคำถามเดิมซ้ำ ๆ ในเด็กวัย 3 - 6 ปี เขาอยู่ในวัยทดลองทำอะไรด้วยตนเอง จึงมี 'การลองผิดลองถูก' (Trial and errors) เพื่อดูว่าเราจะเปลี่ยนคำตอบไหม ถ้าเขาถามคำถามเดิม ในเวลาที่เปลี่ยนไป เช่น เวลาเด็กน้อยขอกินขนม แล้วเราไม่ให้ ถึงแม้เราจะตอบเขาไปแล้วว่า “ไม่ได้”

ผ่านไปไม่นานเขาก็จะเข้ามาถามเราใหม่ด้วยคำถามเดิม พ่อแม่บางคนอาจจะเริ่มหงุดหงิดกับเด็กน้อยว่า “พูดไม่รู้เรื่องหรืออย่างไร” สำหรับเด็กน้อยแล้ว เขาแค่อยากรู้ว่า ถ้าลองถามใหม่ในเวลาที่เปลี่ยนไป และใช้ความพยายามมากขึ้น เพื่อให้ได้ในสิ่งที่เขาต้องการ เขาจะได้สิ่งนั้นไหม พ่อแม่อย่าเพิ่งหงุดหงิดเขา เพราะ "เขากำลังทดสอบเราอยู่" สิ่งที่เราสามารถทำได้ คือ ตอบเขาด้วยประโยคคำถามกลับไป

คุณแม่ : “เมื่อกี้แม่บอกหนูว่ายังไงคะ ?” (ด้วยใบหน้าและน้ำเสียงสงบ)

เด็กน้อย : “กินไม่ได้”

คุณแม่ : “ใช่แล้วค่ะ”

การถามคำถามของเด็ก ๆ เป็นวิธีการสื่อสารความต้องการของเขา ที่นอกเหนือจาก “คำตอบ” ที่เขาอยากจะได้แล้ว เบื้องหลังคำถามเหล่านั้น คือ ความต้องการ “ความสนใจ” และ “การยอมรับ” จากบุคคลที่เขาให้ความสำคัญ ดังนั้นเมื่อเด็กน้อยถามคำถามเรามากมาย โปรดระลึกไว้เสมอว่า "เขาเห็นเราเป็น “คนสำคัญ” ในชีวิตเขา เพราะเขาวางใจที่จะถามในสิ่งที่เขาคิดอยู่ในใจ"

คุณพ่อคุณแม่ คุณครู และผู้ใหญ่ที่อยู่รอบตัวเด็ก อย่าได้รำคาญเด็กน้อยเลยเวลาเขาถามคำถาม เพราะเขาเพิ่งเริ่มเรียนรู้โลก และเรากำลังเป็นโลกให้เขาได้เรียนรู้อยู่ ถ้าเขาทำมันได้ไม่ดี และไม่เหมาะสม 'สอนเขา' ในสิ่งที่ดีงามและเหมาะสม

แต่อย่าบอกเด็กน้อยว่า “ห้ามถามคำถาม” เพราะนั่นจะเป็นจุดเริ่มต้นของ “การห้ามสงสัย” วัยเด็ก เป็นวัยสำคัญที่จะเรียนรู้ “วิธีการอยู่กับผู้อื่น" และรับรู้ "โลกที่เขาอยู่” ถ้าเขาถูกห้ามตั้งแต่แรก เขาจะเติบโตมาแบบไหนกัน เพราะโลกใบนี้ หลายสิ่งหลายอย่างถูกค้นพบ และปัญหาได้รับการคลี่คลาย เพราะคำถามที่ถูกต้อง "คำถามที่ดีจึงสำคัญกว่าคำตอบ เพราะมีคำถามที่ดี จึงนำไปสู่คำตอบที่ต้องการ"

..."การผจญภัย" สำหรับเด็กน้อย เริ่มต้นตั้งแต่ "เริ่มถามคำถาม"...